Biblioteka Elbląska

---

Historia

Elbląg, po dobrowolnym włączeniu się do Rzeczypospolitej w 1454 roku, zaczął zyskiwać na znaczeniu w sferze gospodarki, polityki oraz w obszarze nauki, oświaty i kultury, przekształcając się w istotny ośrodek w Prusach Królewskich. Miasto, podobnie jak Gdańsk i Toruń, korzystało z licznych przywilejów i posiadłości wiejskich, co czyniło je względnie odrębnym terytorium. Te trzy pruskie miasta uznawały zwierzchność polskiego króla, jednak jednocześnie podkreślały swoją autonomię i odrębność prawną. Elbląg był miastem średniej wielkości, zarządzanym przez Radę Miejską, znaną jako Pierwszy Ordynk.

Rada ta miała na celu ściąganie podatków, zarządzanie dochodami oraz podejmowanie istotnych decyzji dotyczących spraw miejskich, w tym edukacji i kultury. W Elblągu, jak w wielu innych pruskich miastach, ważną grupę narodowościową stanowili emigranci z Niemiec, co wpłynęło na lokalną kulturę i edukację. W 1535 roku powstało Gimnazjum Akademickie, a pod koniec XVI wieku rektor Jan Mylius założył bibliotekę na jego potrzeby.

Biblioteka, początkowo niewielka, zaczęła się rozwijać dzięki zakupom oraz darowiznom. Jej zbiory były uzupełniane przez profesorów, lokalnych notable oraz burmistrzów, którzy przekazywali swoje książki po śmierci. W 1821 roku, po połączeniu zbiorów biblioteki z kolekcją Rady Miejskiej, książki zostały udostępnione publicznie. W 1846, po z państwowieniu Gimnazjum, biblioteka została przeniesiona do nowego budynku, przemieniając się w Stadtbibliothek.

Po zakończonej II wojnie światowej, w 1947 roku, zbiory dawnej biblioteki miejskiej zostały przetransportowane do Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, gdzie pozostały aż do 2000 roku. W tym czasie Miejska Biblioteka Publiczna w Elblągu, mieszcząca się przy ulicy Chopina, dysponowała zaledwie 480 woluminami. W 1950 roku, po przeprowadzce do nowego gmachu, zbiory zaczęły rosnąć, co skutkowało powstaniem filii bibliotecznych; w 1954 roku istniało już ich dziewięć.

W 1975 roku, Miejska Biblioteka przekształciła się z powiatowej w wojewódzką instytucję. Z okazji 25-lecia istnienia, w 1979 roku, nadano jej imię Cypriana Kamila Norwida. Po przejęciu w 1999 roku przez samorząd miasta Elbląga, biblioteka została formalnie ustanowiona pod nazwą Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida, przyznając jej nowy statut. W latach 2000–2002, depozyt przeniesiony z 1947 roku powrócił do biblioteki, po wcześniejszym przetrzymywaniu w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, czyniąc tym samym wiele historycznych zasobów dostępnymi dla lokalnej społeczności.

Lokalizacja

W ciągu czterystu lat istnienia biblioteka elbląska przeszła wiele zmian dotyczących swojej lokalizacji. Pierwszym miejscem, w którym się znajdowała, było stare gimnazjum, które okazało się niewystarczające do realizacji celów edukacyjnych. W 1882 roku zdecydowano o przeniesieniu biblioteki na ulicę Królewiecką.

Od roku 1915 aż do zakończenia II wojny światowej, placówka ta mieszkała w budynku, który kiedyś pełnił rolę Urzędu Celnego, zlokalizowanym przy Große Lustgarten 6. Dzisiaj jest to znane jako plac Wolności, który znajduje się na zbiegu ulic Rycerskiej i Giermków.

Po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1945-1948, biblioteka była przeniesiona na ulicę Chopina. W 1950 roku zbiory w końcu znalazły swoje miejsce na ulicy Łączności 2. Z kolei od 1979 roku, kompleks biblioteczny ulokował się w zabytkowym obiekcie przy ulicy Wigilijnej 5-7 oraz Zamkowej 1, w skład którego wchodzi dawny kościół św. Ducha.

W 2019 roku przeprowadzono remont zabytkowych budynków, który obejmował wymianę dachu, okien oraz drzwi, a także montaż izolacji przeciwwilgociowej oraz iluminację budynku. Następny etap prac, który miał miejsce w 2020 roku, dotyczył remontowania dodatkowych pomieszczeń, w których powstała interaktywna wystawa dawnej książki i prasy ELKAMERA.

Zbiory

W roku 1930 zasoby biblioteki liczyły aż 58 000 woluminów. Niestety, po zakończeniu wojny, zbiory uległy znacznemu uszkodzeniu z powodu zniszczeń w budynku. ówczesny dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, Stefan Burhardt, podejmował działania w celu przekazania tych zbiorów do Torunia. Ministerstwo Oświaty podjęło decyzję w tej sprawie już 5 lipca 1946 roku. Jednak formalne zezwolenie na przewóz książek wydano dopiero 6 czerwca 1947 roku, a umowa pomiędzy władzami Uniwersytetu a miastem została podpisana znacznie później, bo 6 listopada 1947 roku.

Umowa określała, że zbiory będą przekazywane jako depozyt na okres 25 lat i zobowiązywała do skatalogowania najstarszych zbiorów sprzed 1890 roku w ciągu 2 lat, a pozostałych w przeciągu 4 lat. W listopadzie 1947 roku, koleją, zbiory zostały przetransportowane do Torunia, gdzie wpisano je do osobnego inwentarza, jednak nie stworzono odrębnego katalogu, oznaczając jedynie na kartach literą „E” w lewym górnym rogu. Niestety, najstarsze starodruki spakowane w skrzynie, kilka szaf oraz resztki katalogów z 1947 roku, zostały wywiezione w nieznanym kierunku i mimo licznych poszukiwań przez UB, nigdy ich nie odnaleziono. Dodatkowo 8 tysięcy woluminów zostało przekazanych do Uniwersytetu Bałtyckiego.

W roku 1957 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej złożyło wniosek o zwrot książek dotyczących historii miasta oraz regionu. W latach 1960–1963 do Miejskiej Biblioteki Publicznej wróciły 1442 woluminy. W 1970 roku MBP znów wystąpiła o rewindykację zbiorów, jednak to dopiero 27 października 1994 roku umowa z UMK została wypowiedziana. W 1997 roku Rada Elbląga potwierdziła tą decyzję, domagając się powrotu zbiorów do 2000 roku.

28 września 1998 roku, podpisano nową umowę z UMK dotyczącą przechowywania zbiorów do 31 grudnia 2000 roku. Ustalono, że najpierw zostaną zwrócone druki zwarte, następnie czasopisma i gazety, a na końcu inne zbiory specjalne. Dzięki temu, w latach 2000–2002, zasoby biblioteki ostatecznie powróciły do Elbląga. Warto podkreślić, że biblioteka dysponuje bogatymi zbiorami z wielu dziedzin, takich jak archeologia, geografia, dziennikarstwo, paleontologia, języki obce, fizyka czy mikrobiologia.

W 2016 roku, zgodnie z “Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 września 2016 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego”, zabytkowe zbiory biblioteki uzyskały status zasobu narodowego. Obejmuje on unikatowe zbiory o wyjątkowej wartości historycznej, naukowej, kulturalnej lub artystycznej. Są one objęte szczególną ochroną. Do narodowego zasobu bibliotecznego zakwalifikowano 9022 woluminy, w tym rękopisy, inkunabuły (wśród nich 14 woluminów będących jedynymi egzemplarzami w Polsce) oraz stare druki z XVI-XVIII wieku. Zbiory te podlegają konserwacji, a po procesie digitalizacji są udostępniane w Elbląskiej Bibliotece Cyfrowej.

Biblioteka Cyfrowa

Proces digitalizacji zbiorów w Bibliotece Elbląskiej im. C. Norwida rozpoczął się w 2008 roku, co stanowi ważny krok w kierunku zachowania dziedzictwa kulturowego regionu. W tym okresie utworzono pracownię, która specjalizuje się w digitalizacji, a także powstała Elbląska Biblioteka Cyfrowa, gdzie po zeskanowaniu udostępniane są różnorodne zbiory.

Oprócz tego, powstał również Elbląski Wortal Historyczny, w którym publikowane są szczegółowe opracowania dotyczące zdigitalizowanych zbiorów. To ważne, ponieważ umożliwia to szersze dotarcie do cennych informacji historycznych.

Od 9 grudnia 2013 roku, biblioteka korzysta z nowoczesnego skanera QIDENUS MASTERED A2, co znacznie zwiększa jakość i efektywność digitalizacji. Do końca 2013 roku udało się udostępnić 43 tysiące zdigitalizowanych publikacji, co stanowi ogromny zasób informacji dostępnych dla badaczy i pasjonatów historii.

Kierownikiem Elbląskiej Biblioteki Cyfrowej jest Tomasz Jabłoński, który nadzoruje cały proces i dba o rozwój tej innowacyjnej platformy, co jest kluczowe dla rozwoju kultury i edukacji lokalnej społeczności.

---

Oceń: Biblioteka Elbląska

---