Brama Targowa w Elblągu

---

Budowa i remonty

Brama Targowa w Elblągu, stanowiąca istotny element miejskiego systemu fortyfikacji, została zbudowana w XIV wieku. Budowę dolnej części bramy rozpoczęto w 1319 roku, a już w latach 1420–1430 dobudowano górną część, osiągając dzisiejszą wysokość. Na północ od tego zabytku, przy obecnej ul. Stoczniowej, znajdowała się brama, znana jako Brama Trzech Wykuszy lub Zewnętrzna Brama Targowa. Pełniła ona funkcję ochronną, broniąc dostępu do miasta w nocy aż do 1775 roku.

W roku 1639 na bramie zawieszono zegar, który został sfinansowany w całości przez kupca Isaaka Spieringa. Zegar ten, mimo że poddawany był parokrotnym naprawom i wymianom, zdobił obiekt przez długie lata. W 1755 roku na dachu Bramy Targowej zainstalowano hełm w stylu barokowym, który został ufundowany przez mieszkańców Elbląga, a także stworzono taras widokowy. W 1857 roku sprowadzono z Berlina nowy zegar, działający do 1945 roku, a w 1819 roku wymieniono stare cyferblaty na większe, ozdobione pozłacanymi cyframi oraz wskazówkami.

W czasie II wojny światowej Brama mocno ucierpiała, przez co prace nad jej odbudową rozpoczęto dopiero w grudniu 1948 roku. Prace te zakończono w połowie sierpnia 1949 roku. Odbudowano ją z zachowaniem średniowiecznego stylu, przywracając charakterystyczny kształt dachu czterospadowego. W roku 2000 zainstalowano nowy zegar, bardzo podobny do tego, który można zobaczyć na elbląskich pocztówkach z okresu międzywojennego, z tą różnicą, że był nieco mniejszy. Chronometr został sfinansowany przez Ortwin Runde – nadburmistrza Hamburga, który ma swoje korzenie w Elblągu.

W 2006 roku przeprowadzono generalny remont zabytku, podczas którego odnowiono fasadę, odrestaurowano elementy architektury oraz przystosowano pomieszczenia wewnętrzne dla potrzeb Fundacji Elbląg. Obiekt wieczorami olśniewa swoich gości blaskiem iluminacji świetlnej. W miejscu, gdzie niegdyś kursował tramwaj pod Bramą, spółka Tramwaje Elbląskie umieściła czytelny fragment torów, aby przypominać mieszkańcom i turystom o dawnych szlakach komunikacyjnych w mieście.

Historia

Funkcje Bramy Targowej w średniowieczu

Od chwili powstania, ten cenny zabytek miał kluczowe znaczenie w ramach miejskich fortyfikacji, stanowiąc jednocześnie jedną z głównych bram wjazdowych prowadzących do Elbląga. Funkcjonując jako jeden z elementów obronnych, brama na początku nie zwracała zbytniej uwagi na samych elblążan, którzy traktowali ją raczej jako część codzienności. Z czasem jednak, zwłaszcza w obliczu najazdu rycerzy zakonu krzyżackiego, podejście mieszkańców do tej budowli uległo znaczącej zmianie.

XIX i XX wiek

Rok 1805 był okresem, kiedy planowano zburzenie Bramy Targowej. Mieszkańcy, zaniepokojeni tym zamiarem, zorganizowali petycję do władz miasta, domagając się zachowania tego historycznego obiektu, który był znanym punktem orientacyjnym ze względu na wyróżniający się publiczny zegar. Kolejnym istotnym argumentem była obecność punktu obserwacyjnego straży pożarnej na wieży. W latach 1818–1819 przeprowadzono gruntowny remont bramy, aby odzyskała ona swój pierwotny blask. 23 listopada 1895 roku Elbląg wzbogacił się o dwie pierwsze linie tramwajowe, a linia nr 2 przebiegała bezpośrednio wzdłuż ulicy Stary Rynek, przechodząc pod wspaniałym zabytkiem. Ruch tramwajowy pod Bramą Targową trwał aż do roku 1945, a po wojnie, 1 czerwca 1946, wznowiono go ponownie, a linia nr 2 również biegła pod bramą.

Okres Polski Ludowej

Po zniszczeniach, jakie miały miejsce w lutym 1945 roku, nowy dach czterospadowy został odbudowany w 1948 roku, a jego projekt opracował konserwator Jan Borowski, przywracając znany wygląd z XVII wieku. Niestety, okres powojenny nie był łaskawy dla Bramy Targowej, która z biegiem lat stała się zapomniana oraz zaniedbana. Otaczające ją budynki, takie jak Willa Biały Dom oraz inne zabudowania z ulicy Stary Rynek, zostały zburzone. W efekcie, wieża pozostała w osamotnieniu przez długi czas. Z uwagi na bezpieczeństwo mieszkańców, w bramie zamontowano dwie kraty, co uniemożliwiło osobom postronnym dostęp do wnętrza. Od 1968 roku tramwaje przestały kursować pod Bramą Targową, a linia nr 2 została przeniesiona na ulicę Pocztową.

III Rzeczpospolita

W miarę upływu czasu, z powodu wydawania funduszy miejskich na pilniejsze inwestycje, brama przez pewien okres pozostawała w nienajlepszym stanie. Dopiero po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej lokale samorządy zyskały możliwość pozyskiwania funduszy na różnorodne projekty pomocowe. Wykorzystując te źródła, władze Elbląga sfinansowały w 2006 roku kompleksowy remont obiektu, przywracając mu dawną świetność oraz czyniąc go ponownie istotnym punktem orientacyjnym w mieście.

Elbląski piekarczyk

Dnia 8 marca 1521 roku miasto Elbląg zdołało obronić się przed najazdem Krzyżaków. Ta znacząca data opatrzona jest legendą, która opisuje wydarzenia związane z piekarczykiem. Chociaż dziś może trudno w nią uwierzyć, fakt pozostaje taki, że dolna część Bramy Targowej, od strony północnej, została wzmocniona granitowymi płytami (nazywanymi odbojami), w których wyryto – na rozkaz króla Zygmunta Starego – wzór łopaty piekarczyka. Do I rozbioru Polski dzień ten był w Elblągu obchodzony jako miejski święto.

Legenda o piekarczyku

Podczas konfliktu polsko-krzyżackiego, Krzyżacy postanowili zająć Elbląg, który był zamożnym i silnym ośrodkiem gospodarczym. Legenda opowiada, że zakonni rycerze próbowali dotrzeć do miasta nocą, by zaskoczyć jego mieszkańców. Wśród tych, którzy nie spali, był młody piekarczyk. W chwili wypieku chleba postanowił nabrać świeżego powietrza i wspiął się na mury obronne. Kiedy dostrzegł nadciągających wrogów od strony północnej bramy, obecnie znanej jako Brama Targowa, szybko podbiegł do niej i przciął linę, która podtrzymywała kratę broniącą dostępu do miejskiej twierdzy. Użył do tego łopaty o wyprofilowanej konstrukcji do wyciągania chleba z pieca. Krata opadła natychmiast, co uniemożliwiło Krzyżakom zdobycie miasta.

Gdy elblążanie zostali zaalarmowani, dzielnie odparli atak wojsk zakonnych, a piekarczyk stał się symbolem heroizmu mieszkańców. Ku czci tego bohaterskiego czynu, na fasadzie bramy, znajdują się dwa odciski łopaty piekarczyka, widoczne z północnej strony.

Piekarczyk i fakty historyczne

W 1521 roku trwała wojna między wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem a królem Polski Zygmuntem Starym. Wówczas Elbląg był miastem przygranicznym, które od czasów pokoju toruńskiego należało do Rzeczypospolitej. W trakcie tej wojny losy bitwy zmieniały się, sprzyjając to jednej, to drugiej stronie. Wojska zakonu zdobyły Braniewo, podczas gdy Polacy wzięli zamek w Pasłęku.

Elbląg, jako kluczowy ośrodek handlu, usytuowany tuż przy granicy, miał strategiczne znaczenie. Dlatego też wielki mistrz postanowił zdobyć to miasto. W dniu 4 marca 1521 roku, 2000 zbrojnych pod wodzą Kaspra von Schwalbacha i Moritza von Knebel, wyruszyło w stronę Elbląga.

Pomimo wcześniejszych ostrzeżeń, miasto było słabo zabezpieczone. Straże, zwykle uważne, były ospałe z powodu uroczyystości, które trwały do późnych godzin nocnych. Rankiem 8 marca, w miarę gdy mgły okryły pola wokół, zdrajcy napadli na ciżbę strażników, opuszczając zwodzony most i otwierając ciężkie dębowe bramy. Krzyżacy jak lawina ruszyli na miasto. Jako pierwszy knechtów zakonu dostrzegł miejski kowal, Antoni Boran, który zwołał ludzi w celu podniesienia zwodzonego mostu.

Rozpoczęła się walka. Most runął do fosy, lecz to nie wstrzymało nadciągających rycerzy. W mieście znajdowała się już spora liczba zbrojnych, podczas gdy kolejni przybyli, przygotowując się do ataku na mury. Na Starym Rynku rozwijał się chaos. Mieszkańcy pędzili na pomoc, a nieliczna załoga grodu wdrapała się na wieżę Bramy Targowej, gdzie zrzucali na przeciwników kamienie, belki, gorącą smołę oraz popiół. Te działania chwilowo powstrzymały atakujących.

W tym momencie, spośród zebranych, wyszedł nieznany nikomu uczeń piekarski. Kiedy kolumna nieprzyjaciół zbliżała się, zaczął on bezwzględnie ciąć grubymi sznurami, na których zawieszona była żelazna krata bramy. Z każdym uderzeniem łopaty, sznury pękały i w końcu krata opadła, przygniatając pierwsze szeregi knechtów. Krzyżacy, widząc co się stało, odstąpili.

Ich koledzy, którzy byli już w mieście, po krótkiej walce musieli się poddać. Odwaga piekarczyka została uwieczniona pieśnią, a łopata, dzięki której dokonał swojego czynu, została zawieszona we wnętrzu bramy, a jej części wisiały tam przez ponad 250 lat. Dodatkowo, na znak jedności, w bramie wyrzeźbiono symbol łopaty. Każdego 8 marca, aż do 1772 roku (do I rozbioru Polski), świętowano w Elblągu jako miejskie święto. Informacje o piekarczyku można także znaleźć w tekstach Fuchsa, co potwierdza, że wydarzenia te rzeczywiście miały miejsce.

Informacje

Brama Targowa w Elblągu jest jednym z istotnych obiektów architektonicznych tego regionu. Zawiera w sobie wiele interesujących informacji, które przyciągają turystów oraz miłośników historii.

Adres: 82-300 Elbląg, ul. Stary Rynek

Data powstania:

• 1319 – rok, w którym rozpoczęto budowę,
• 1420-1430 – czas, w którym dokonano nadbudowy do obecnej wysokości,
• 1755 – powstanie tarasu widokowego,
• 1818-1819 – remont hełmu oraz wymiana tarasu i cyferblatów,
• 1889 – kolejny remont, który obejmował omurowanie podstawy bramy,
• 1948-1949 – odbudowa obiektu po zniszczeniach wojennych,
• 2006 – generalny remont, który przywrócił bramie dawny blask.

Wymiary:

• Szerokość i długość podstawy: 1034 × 926 cm,
• Wysokość dolnej części: 13 m,
• Wysokość z nadbudowaną górą: 26 m,
• Liczba stopni: 138,
• Liczba kondygnacji: siedem.

Zwiedzanie zabytku:

• Dni otwarcia: codziennie,
• Godziny otwarcia: 10-18,
• Wstęp: bezpłatny.

---

Oceń: Brama Targowa w Elblągu

---