Kościół św. Pawła Apostoła w Elblągu

---

Historia

W drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój północnego przedmieścia Elbląga. Ta część miasta szybko przekształcała się w rozległe osiedle, które w dużej mierze zasiedlane było przez robotników zatrudnionych w stoczni Schichaua. W 1885 roku aż 1200 ewangelików mieszkało w Kolonii Pangritza. Już w 1890 roku rozpoczęto przygotowania do budowy nowego kościoła, który miał być usytuowany na wzgórzu znanym jako Stary Świat (Alte Welt).

Plany budowlane opracowało elbląskie przedsiębiorstwo budowlane Otto Dempeyera, które również zrealizowało tę inwestycję. 24 lipca 1892 roku uroczyście położono kamień węgielny pod nową świątynię. Prace postępowały niezwykle sprawnie, bowiem już w Święto Reformacji 1893 roku usłyszano po raz pierwszy dźwięk trzech nowych dzwonów, które zostały odlane przez firmę Colliera z Gdańska. Następne dwa lata poświęcono na wyposażenie wnętrza kościoła, a uroczyste poświęcenie odbyło się 31 października 1895 roku w obecności superintendentów z Gdańska oraz Elbląga. W 1896 roku w Kolonii Pangritza utworzono niezależną placówkę duszpasterską, a zaledwie trzy lata później, w 1899, erygowano parafię ewangelicką.

W trakcie II wojny światowej kościół stracił dwa dzwony, które zostały zarekwirowane na potrzeby militarne. W toku oblężenia Elbląga świątynia św. Pawła została poważnie uszkodzona, a po zakończeniu działań zbrojnych stała się ofiarą dewastacji dokonanej przez żołnierzy Armii Czerwonej, którzy przekształcili ją w stajnię dla koni. Zniszczenia obejmowały pięć uszkodzeń w wiązaniach dachowych, zdewastowaną dachówkę, a także wieżę, która została uszkodzona dwoma pociskami i niemal całkowicie pozbawiona blachy. Dodatkowo w apsydzie wyrwano okno wraz z ramami, a główny ołtarz został zniszczony. Lewa zakrystia także została rozbita, a większość okien uległa zniszczeniu.

Uszkodzony oraz zdewastowany kościół przeszedł na własność zakonu franciszkańskiego latem 1945 roku. Po częściowym doprowadzeniu obiektu do stanu używalności, świątynia została uroczyście poświęcona 15 sierpnia 1945 roku. Remont kościoła trwał krótko i zakończył się pod koniec 1945 roku.

Opis budowli

Opis tego wyjątkowego miejsca koncentruje się na jego architektonicznej strukturze. Kościół św. Pawła Apostoła w Elblągu to budowla posiadająca salową nawę, która przykryta jest drewnianym stropem. Ten strop został zaprojektowany tak, aby przypominał otwartą więźbę, co nadaje wnętrzu charakterystyczny wygląd.

Wewnątrz kościoła znajduje się płytkie prezbiterium, a także drewniana emporą umieszczona po stronie zachodniej. Zewnętrzna elewacja budynku wyróżnia się obecnością lizeny połączonych gzymsem kostkowym, co dodaje jej elegancji i stylu. Znaczącym elementem architektury jest wieża, która wieńczy budowlę. Zakończona jest ona hełmem, zbudowanym z dwóch dachów: dwuspadowego oraz namiotowego, które przenikają się nawzajem, tworząc wyjątkowy kształt.

Na każdej ze ścian wieży umieszczono zegar, co dodaje jej funkcjonalności i estetyki. Wnętrze kościoła kryje bogate wyposażenie, w tym trzy ołtarze, ambonę oraz czternaście stacji drogi krzyżowej. Warto zauważyć, że przeważająca część tego wyposażenia pochodzi z drugiej połowy XX wieku, co nadaje wnętrzu wyjątkowego charakteru, łączącego elementy tradycyjne z nowoczesnymi wpływami.

Organy

Organy w kościele św. Pawła Apostoła w Elblągu mają bogatą i interesującą historię. Ich pierwsza wersja została zbudowana w 1893 roku przez renomowane przedsiębiorstwo organmistrzowskie Orgelbau Anstalt A. Terletzki, Jnh. Ed. Wittek z Elbląga. Instrument ten posiadał 14 głosów, jednak po 1945 roku nie udało się ustalić jego dalszych losów.

W styczniu 1960 roku podjęto decyzję o budowie nowych organów dla tego kościoła. Początkowo planowano przenieść organy z ewangelicko-augsburskiego kościoła w Świeradowie, jednak po podpisaniu wstępnej umowy, pastorowie z tego miejsca zdecydowali się na odstąpienie od transakcji. Pomimo tego, Wojewódzka Rada Narodowa we Wrocławiu wyraziła zgodę na ich sprzedaż.

Ostatecznie na zlecenie kościoła budowę instrumentu podjęła firma Zygmunta Pietrzaka z Włocławka, która przejęła organy ze Świeradowa jako formę zapłaty za nowe organy. W umowie zawarto szczegóły dotyczące budowy, która miała obejmować 14 głosów, a także przygotowane miejsce na dodatkowe 5. Organy miały być wyposażone w dwa manuały, pedał oraz pneumatyczną trakturę gry i rejestrów. Co ważne, budowę współfinansowała Polonia z Stanów Zjednoczonych.

Na ceremonii poświęcenia, która miała miejsce 13 listopada 1960 roku, niekompletny instrument został poświęcony przez biskupa warmińskiego Józefa Drzazgę. Pozostałe pięć głosów zostało zainstalowanych w kolejnych latach. Obecnie organy posiadają 19 głosów i są w dobrym stanie technicznym, chociaż wymagają drobnych napraw. Jesienią 2022 roku przeszedł przegląd i strojenie.

Manuał I	Manuał II	Pedał
1. Bourdon 16′	1. Gedakt 8′	1. Subbas 16′
2. Pryncypał 8′	2. Salicet 8′	2. Oktawbas 8′
3. Holflet 8′	3. Pryncypał 4′	3. Fletbas 8′
4. Oktawa 4′	4. Blokflet 4′	4. Chorałbas 4′
5. Rurflet 4′	5. Róg nocny 2′	_
6. Kwinta 2 2/3′	6. Cymbały 3 ch.	_
7. Flet leśny 2′	7. Oboje 8′	_
8. Mixtura 3-4 ch.	_	_

Organy charakteryzują się następującymi szczegółami:

• 1 wolna kombinacja,
• Połączenia: M.II Ped, M.I Ped, M.II-I, Super II-I, Subokt II-I, Super I, Super II,
• Urządzenia dodatkowe: Tremolo M.I,
• Włączniki pomocnicze pod manuałem: A[utomat].P[edału]., K[asownik], P[iano], F[orte], T.T.[tutti], K[asownik], Cres[cendo], K[asownik], W[olna].K[ombinacja],
• Dźwignie nożne: wałek Crescendo,
• 1 rezerwowy włącznik registrowy.

---

Oceń: Kościół św. Pawła Apostoła w Elblągu

---